Truông Bồn nằm trên tuyến đường 15A, hay còn gọi là Đường 30, trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, là nơi duy nhất nối các huyết mạch giao thông: mốc số 0, Quốc lộ 1 A, Đường 7, Đường 34 để chi viện nhân tài, vật lực của hậu phương lớn miền Bắc với tiền tuyến miền Nam.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại, Truông Bồn thuộc xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An đã trở thành "địa chỉ đỏ", mảnh đất thiêng liêng, là biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong cuộc chiến đấu chống giặc ngoại xâm.

Chứng tích Truông Bồn ghi dấu tội ác dã man của kẻ thù và những chiến công oanh liệt của sức mạnh tổng hợp quân và dân ta, của các cán bộ, chiến sỹ thanh niên xung phong dũng cảm, mưu trí và lòng quả cảm "Tim có thể ngừng đập, nhưng đường không thể tắc" giữ vững mạch máu giao thông chi viện cho tiền tuyến lớn. Truông Bồn đã đi vào lịch sử như một bản anh hùng ca về quyết tâm sắt đá "Tất cả vì miền Nam ruột thịt!", "Vì độc lập tự do thống nhất Tổ quốc!", "Vì nghĩa vụ quốc tế cao cả".

Thanh niên xung phong Truông Bồn san lấp hố bom - 1968

Cung đường qua Truông Bồn có địa hình hết sức phức tạp, lầy hẹp và dốc, phải qua cả một dãy núi đồi liên kết với nhau xen kẽ thung sâu. Từ cầu Om đến đầu Truông là dốc U Bò, ở giữa có khe Vực Chỏng và điểm cuối Truông là dốc Kỳ Lợn. Năm 1968 là năm khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, sau tổng tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân của quân và dân ta. Bị thất bại lớn ở các chiến trường, địch chuyển kế hoạch từ ném bom không hạn chế sang ném bom hạn chế, tập trung sức mạnh không quân, hải quân đánh phá ác liệt 4 tỉnh thuộc khu IV (cũ).

Địch phát hiện ra Truông Bồn là yết hầu vận tải ở mặt đất nên chúng không tiếc bom đạn hủy diệt, hầu như trên vùng trời Đô Lương liên tục có máy bay do thám quần lượn, với 5.000 lượt máy bay Mỹ xuất kích từ căn cứ quân sự Utapao và Cò Rạt (Thái Lan) và đảo Wusam (Philippin) tới đánh phá, ngày cao điểm không quân Mỹ đánh phá lên tới 131 lần. Suốt ngày đêm không lúc nào Truông Bồn ngớt tiếng bom đạn.

Vót cọc tiêu dẫn xe qua Truông Bồn (1968) đại đội 317 Thanh niên xung phong

Để phá hủy tuyến đường và phát quang khu vực Truông Bồn nhằm phát hiện các mục tiêu, địch dùng nhiều thủ đoạn đánh phá khác nhau, có khi chúng dùng máy bay do thám chỉ điểm đánh từng đợt, có khi tập trung lực lượng đánh ồ ạt, dai dẳng...Ban ngày chúng tập trung đánh chặn các lối ra vào, ban đêm thả pháo sáng, tập kích các lực ứng cứu đường và đoàn xe vận tải của ta.

Trong tổng số 18.936 quả bom các loại, tên lửa và rốc két kẻ thù trút xuống khu vực này thì phần lớn chúng ném vào trọng điểm Truông Bồn. Số lượng, chủng loại bom đạn cũng có sự khác nhau, vừa dùng bom phá, bom Napan, bom Lân tinh, bom phát quang, chúng vừa ném bom sát thương, bom bi xen với bom nổ chậm, bom từ trường... sát hại lực lượng TNXP, bộ đội, dân quân và gây khó khăn, phức tạp cho ta trong công tác bảo vệ, sửa chữa tuyến đường.

Bom đạn của địch đã làm cho vùng Truông Bồn vốn xanh tươi trù phú trở thành một bãi trắng hoang tàn, hàng ngàn héc ta rừng bị tiêu hủy, 211 làng đọc tuyến đường 15 A bị tàn phá, hàng trăm chiếc xe ô tô chở hàng và hàng trăm khẩu pháo của bộ đội ta bị trúng bom bốc cháy, hơn 1.240 cán bộ, chiến sỹ bộ đội, dân quân tự vệ, TNXP, công nhân ngành giao thông hy sinh, trong đó có 372 chiến sỹ TNXP; xã Mỹ Sơn và xã Nhân Sơn, huyện Đô Lương có trên 100 người chết và bị thương.

Đại đội Thanh niên xung phong 317 giúp dân gặt lúa

Trước tội ác của kẻ thù, để bảo vệ vị trí chiến lược quan trọng của Truông Bồn, Tỉnh ủy, ủy ban hành chính tỉnh Nghệ An tập trung lãnh đạo, chỉ đạo các ngành, các địa phương huy động lực lượng dồn sức cho Truông Bồn giữ vững mạch máu giao thông. Lực lượng chiến đấu gồm: Binh trạm 1 đơn vị vận tải, tiểu đoàn 1 công binh, bộ đội công binh D30 quân khu 4, đại đội công binh 27; tiểu đoàn 67 tên lửa thuộc trung đoàn tên lửa 278, tiểu đoàn 72 tên lửa thuộc trung đoàn 236, trung đoàn phòng không 222; 4 tiểu đoàn pháo 37 ly, pháo 12,7 ly của bộ đội dân quân tự vệ trung đoàn 224 và trung đoàn 232 pháo cao xạ, hạt giao thông 10, tự vệ Bưu điện Đô Lương, các đơn vị thanh niên xung phong: 304, 307, 316, 317, 318, 327, 332, 340 và lực lượng dân quân, nhân dân địa phương; các tổ quan sát, đếm bom, cắm tiêu, tổ rà phá bom mìn, bộ phận ứng cứu đường cùng mạng lưới thông tin liên lạc, lực lượng điều hành phương tiện giao thông, giữ gìn trật tự an ninh khu vực Truông Bồn được hình thành.

Quân và dân ta đã bắn rơi 400 máy bay Mỹ, trong đó có 86 chiếc rơi tại chỗ, bắt sống 01 giặc lái, rà phá hàng ngàn quả bom nổ chậm các loại. Quân và dân đã góp 2 triệu ngày công, đào đắp hàng triệu mét khối đất đá, đưa 94.000 lượt xe cơ giới qua Truông an toàn, vận chuyển và giải tỏa hơn 1 triệu tấn hàng; đào đắp hàng chục km đường xế đi cầu phao, đào hàng trăm hầm chữ A, hàng ngàn mét hào giao thông, cung cấp hàng vạn cây phi lao, cọc tre và các loại gỗ chống lầy, làm cầu cho xe qua, huy động 4.500 xe đạp thồ. 4.500 xe ba gác, 4.500 xe trâu bò, 900 xe cút kít chở hàng ra tiền tuyến.

Đơn vị pháo 37 ly chiến đấu bảo vệ trọng điểm
Truông Bồn trên tuyến đường chiến lược 15A

Trong cuộc chiến khốc liệt này, tất cả các lực lượng đã chiến đấu kiên cường, mưu trí, dũng cảm. Truông Bồn đã trở thành đỉnh cao của cuộc chiến tranh nhân dân, là sức mạnh tổng hợp của nhiều lực lượng trực tiếp tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu, trong đó Thanh niên xung phong là lực lượng chủ công, với quyết tâm sắt đá “Sống bám cầu bám đường, chết kiên cường dũng cảm” đã khắc họa nên hình ảnh đẹp tuyệt vời của lực lượng TNXP góp phần quan trọng bảo vệ con đường huyết mạch ra tiền tuyến lớn.

Truông Bồn cũng là điểm ghi lại dấu ấn, kỷ niệm của đồng chí Lê Duẩn - Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng; đồng chí Phan Trọng Tuệ - Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải; Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên và nhiều đồng chí cán bộ cao cấp của Đảng, Nhà nước và Quân đội đã về thăm, kiểm tra động viên tinh thần chiến đấu và phục vụ chiến đấu của các chiến sỹ bộ đội, TNXP và nhân dân xã Mỹ Sơn, Nhân Sơn trong những tháng năm tháng máy bay Mỹ đánh phá ác liệt trọng điểm Truông Bồn.